تحلیلی بر میزان تحقق‌پذیری احساس امنیت شهروندان با بهره‌گیری از الگوی حکمروایی مطلوب شهری (نمونه موردی: مدیریت و کنترل حیوانات شهری)

تحلیلی بر میزان تحقق­پذیری احساس امنیت شهروندان با بهره­گیری از الگوی حکمروایی مطلوب شهری (نمونه موردی: مدیریت و کنترل حیوانات شهری)

محمد اسدالهی^*

کارشناسی ارشد مهندسی کشاورزی- زراعت

رییس اداره ساماندهی صنایع و مشاغل شهرداری منطقه 5 شهر تهران

* تهران، کد پستی 1471875741، پست الکترونیکی: Asadolahi.mohamad@ymail.com  

چکیده  

تأمین امنیت شهروندان و روش‏های ارتقای آن، یکی از اولویت‏های اساسی مدیریت شهری در عرصه‏های عمومی شهر است. عدم حضور شهروندان در یک فضای شهری به دلیل ترس و فقدان امنیت، منجر به کاهش سرزندگی و تبدیل شدن آن محدوده‏ها به فضاهای شهری بی‏دفاع در طی زمان می‏گردد. در این راستا یکی از وظایفی که بر حسب بند 15 ماده 55 قانون شهرداری‏ها بر عهده شهرداری (اجرایی‏ترین نهاد مدیریت شهری) محول گردیده است، مدیریت و کنترل حیوانات شهری و جلوگیری از تردد آنها در سطح فضاهای شهری است. تردد این گروه از حیوانات در عرصه‌های شهری به‏واسطه آسیب‏رساندن و یا انتقال بیماری‏های واگیردار به انسان از جمله دلایلی است که شهرداری را موظف می‏نماید به منظور تأمین آسایش شهروندان به مقابله با آنها بپردازد. در پژوهش حاضر سعی بر آن است تا با بهره‏گیری از روش تحقیق کیفی و تحلیل محتوایی و با مروری بر الگوی حکمروایی مطلوب شهری، شرایط نحوه اقدام در حوزه بند 15 ماه 55 قانون شهرداری‏ها بر پایه اقدام مشارکتی مورد بررسی قرار گیرد. نتایج حاصل از پژوهش نشان می‏دهد در شرایط شهری پیچیده امروز در حوزه انجام وظایف و مسؤولیت‏ها، شهرداری در گام اول نیازمند وجود شهروندانی آگاه و فعال است که نیازها و معضلات شهری موجود در بستر جامعه را به طور مستمر به آن نهاد اطلاع‏رسانی کرده و از سوی دیگر با درگیر نمودن بخش‏های خصوصی و سایر نهادهای مدنی بر حسب ظرفیت‏ها در راستای انجام طرح‏های عملیاتی مشارکتی گام بردارد؛ تا بتواند کارایی و اثربخشی نوع اقدامات درنظرگرفته شده را افزایش بخشد.

کلید‌واژگان

حکمروایی مطلوب شهری، مشارکت، امنیت، مدیریت حیوانات شهری

An Analysis of the Feasibility of Citizens' Sense of Security by Using the Good Urban Governance Model (Case Study: Management and Control of Urban Animals)

Mohamad Asadolahi*

Zip code: 14718775741, Tehran, Iran

* Email: Asadolahi.mohamad@ymail.com

Abstract

Ensuring the Citizens' security and its promotion is one of the basic priorities of urban management in the public areas of the city. The absence of citizens in an urban space due to fear and lack of security leads to reduced vitality and the creation of defenseless urban spaces. Therefore, according to the municipal law, one of the duties of the municipality is to manage and control urban animals and prevent their movement at the level of urban spaces. The movement of these animals in urban areas due to damage or transmission of infectious diseases to humans is one of the reasons that obliges the municipality to deal with them in order to ensure the comfort of citizens. In this research, using a qualitative research method and a review of “Good Urban Governance” model, the management and control of urban animals based on participatory action is examined. The results of the research show that in today's urban conditions in the field of performing duties and responsibilities, the municipality in the first step needs the existence of aware and active citizens who continuously inform the urban problems in the community to that institution. On the other hand, the municipality, with the cooperation of the private sector and other civil institutions, can consider participatory action plans according to their capacities. This method can increase the efficiency and effectiveness of the action.

Keywords

Good Urban Governance, Participation, Security, Management of Urban Animals

• مقدمه

یکی از مؤلفه­های اصلی در شکل­گیری و تداوم حیات در فضاهای عمومی شهر، افزایش امنیت از نظر فیزیکی و روانی است. امنیت، ارتباط مستقیمی با فضا و کیفیت محیط شهری دارد. یک فضای شهری مناسب تا حد زیادی تأمین‌کننده امنیت و فضای نامناسب از بین‌برنده آن و زمینه­ساز انواع آسیب‌ها و معضلات اجتماعی است. فضاهای نامناسب شهری و بی­دفاع از عوامل تهدیدکنندة امنیت شهری و اجتماعی به‌شمار می‌رود [1]. به بیان دیگر، امنیت از نیازهای اساسی و دائمی هر جامعه است که تحقق آن در عرصه­های عمومی شهر نیازمند شناخت مجموعه عواملی است که در ایجاد و ارتقای آن نقش دارند. از این رو، وجود آرامش و احساس امنیت در فضای شهری ضرورتی انکارناپذیر است و عدم توجه به آن بی­توجهی به رشد و توسعه انسانی را در پی دارد. از این رو تمرکز بر روش­های مدیریت صحیح جامعه و همچنین مدیریت شهری می­تواند در ایجاد امنیت در جامعه و شهرها تأثیرگذار و حائز اهمیت باشد. حال در این میان حمکروایی مطلوب شهری به عنوان رویکردی نو در مدیریت شهری، به اجرا در آوردن تصمیمات و سیاست­های عموم مردم در جهت منافع عامه است. این رویکرد بر پایه اصل «شهروند مداری»، به‌مثابه شیوه متفاوتی است که طی آن افراد، نهادها و بخش خصوصی و عمومی در اقدامی مشارکتی به اعمال مدیریت و برنامه‌ریزی برای امور متداول شهری می‌پردازند و با محور قرار دادن شهروندان، آنان را به نحوی مؤثر در برنامه‌ریزی و طراحی محیط شهری خود دخالت می‌دهد. در شرایط جامعه امروزی دیگر نمی­توان با رویکردهای سنتی مسائل و مشـکلات شـهری را حل نمود، بلکه فقط با تغییر و اصلاح این رویکردها و به­کارگیری رهیافت­های جدید مدیریتی می­توان در صـدد حـل این مشکلات برآمد. از این رو پژوهش حاضر در پی پاسخ به این پرسش است که  شهرداری در حیطه وظایف و مسؤولیت­های خود از جمله مدیریت و کنترل حیوانات شهری، چگونه می­تواند با بهره­گیری از شهروندانی آگاه و فعال در قالب اقدامی مشارکتی امنیت را در عرصه­های عمومی شهر تأمین نماید؟

2- ادبیات موضوع

2-1- احساس امنیت: اساسی­ترین نیاز شهروندان در فضای شهری

واژه "امنیت" در کاربرد عام به معنای "رهایی از مخاطرات مختلف" اســت. در این راستا معنای لغوی امنیت را می­توان "رهایی از خطر، تهدید، آسیب، اضطراب، هراس، نگرانی با وجود آرامش، اطمینان، آسایش، اعتماد، تأمین، ضمانت" در نظر گرفت. امنیت در فرهنگ فارسی نیز به معنای "آزادی و آرامش، فقدان ترس و عدم هجوم دیگران" آمده است [2]. با چنین نگرشی "احساس امنیت" نوعی ذهنیت و جهت­گیری روانی مثبت (رضایت­بخش، قانع‏کننده و آرامش‌بخش) شهروندان، نسبت به عدم تأثیرگذاری حضوری و بروز رویدادها و وقایع ضدامنیتی در شرایط فعلی و آتی در حوزه­های امنیت اجتماعی، ثبات سیاسی، انسجام هویتی، یکپارچگی و امنیت سرزمینی است  [3]. بــر اســاس نظریه سلسله مراتب نیازهــای انسان در هــرم مازلــو (1986) همان­طور که در شکل 1 آمده است، امنیــت یکی از نیازهــای ضــروری و پایــه­ای بــرای تعالــی انســان تلقــی می­شــود [4]؛ که بر سلامت و سعادت انسان و در نتیجه جامعه تأثیر مستقیم می­گذارد. از این رو مرتفع شدن بسیاری از نیازهای آدمی در گرو تأمین امنیت است و نیاز به امنیت از بنیادی­ترین نیازهای انسان در هر محیطی است [5].

Fig. 1 Maslow᾽s Hierarchy of Needs

شکل 1 سلسله مراتب نیازهای انسان مازلو

   بنابراین، می­توان این گونه بیان نمود که "احساس امنیت" به­عنوان یکی از از نیازهای اساسی شهروندان، از شاخصه‏های مهم کیفیت­ فضای شهری به‌شمار می­رود و به ­واسطه ایجاد احساس آرامش و آسایش محیطی برای شهروندان، از اهمیت ویژه­ای برخوردار است. به بیان دیگر "احساس امنیت" از مهمترین ضرورت­های روحی و روانی در زندگی هر انسانی محسوب می­شود و این احساس زمانی حاصل می­گردد که محل سکونت و محیط اطراف را مکانی امن و فارغ از هرگونه تهدید احساس کند [6]. علی­رغم آنکه مسأله فضای امن شهری در هر جامعه یک مسأله پیچیده و دارای ابعاد متنوع و متعدد اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است؛ ولیکن در راستای تأمین این نیاز نمی­بایست از نقش و تأثیر عوامل محیطی و کالبدی غافل شد [7]. از این رو چنین به نظر می­رسد سنجش امنیت می­تواند ابزارى براى کنترل مناسب­تر محیط­هاى شهرى به­شمار ­آید [8].

   به بیان دیگر یکی از معیارهای فراهــم نمــودن آســایش شــهروندان در عرصه­های عمومی، ارتقای امنیــت محیطی اســت که به نوبه خود به­عنــوان عاملی روانی، بر جذابیــت فضــای شــهری اثرگذار است و آن را به مکانی سرزنده جهت حضور فعال شهروندان تبدیل می­نماید. از سوی دیگر باید توجه نمود فقدان امنیت در فضاهای عمومی شهر باعث کاهش حضور شهروندان در فضاهای شهری شده و از سرزندگی فضا کاسته می­شود؛ در واقع اگــر مردم فضایی را به ­دلیل عدم راحتی یا ترس از حضور در آن مورد استفاده قرار ندهند، در پی کاهش تعلق مکانی گسست از محیط به وجود آمده، به­مرور زمان عرصه عمومی از بین می­رود و فضایی بی­دفاع و فاقد نظارت اجتماعی شکل می­گیرد.

   حال چنین به نظر می­رسد فضای شهری به­عنوان حوزه‌ای عمومی که همواره مورد استفاده عام مردم در هر زمان می­باشد؛ در صورت ایجاد احساس امنیت علاوه بر آنکه آرامش را برای شهروندان به ارمغان می­آورد، سطح تعاملات و فعالیت­های اجتماعی را نیز افزایش داده و در نهایت احساس مطلوبیت و رضایت محیطی را در شهروندان تقویت می­نماید. احساس امنیت در فضا با احساس آرامش و مطلوبیت کسب می­شود و این احساس مطلوبیت با افزایش ناهنجاری‏ها، اصوات مزاحم، آلودگی­ها و مناظر ناپسند جای خود را به احساس آشفتگی، اغتشاش و حس ناامنی می­دهد [9]. وجود آلودگی­های محیطی در فضای شهری، اولین نماد هنجارشکن محسوب می­شود و نشانه نبود کنترل فردی و جمعی در آن فضاست.

   بنابراین موضــوع امنیــت و احســاس امنیــت در فضــای شــهری بــا توجــه بــه ایــن کــه در تعامـل مسـتقیم بـا شـهروندان قـرار دارد، مـورد تأکیـد صاحبنظـران حـوزه شهرسـازی قـرار گرفتـه و آن را مایـه آســایش، آرامـش و احسـاس رضایتـی کـه شـهروندان در نتیجـــه افزایــش کارآیــی و مطلوبیــت محیط و کالبد می­دانند با برنامه­ریزی دقیـق، طراحـی سنجیده و نظـارت کافـی در فضـای شـهری حاصـل مـی­شـود [10]. از این رو توجه به مفهوم امنیت شهروندان و روش­های ارتقای آن از وظایف اساسی مدیریت شهری و شهرداری به عنوان اجرایی­ترین نهاد آن محسوب می­شود.

2-2- مفهوم حکمروایی مطلوب شهری

بر اساس تعریف برنامه توسعه سازمان ملل، "حکمروایی" عبارت است از: به‏کارگیری قدرت سیاسی، اقتصادی و اجرایی برای مدیریت سطوح مختلف امور کشور. این موضوع شامل سازوکار‌ها، فرآیندها و نهادهایی می‌شود که به منافع شهروندان و گروه‌های مختلف جامعه پیوند خورده است [11]. بنابراین می­توان اذعان داشت که "حکمروایی" فرایندی تعاملی است؛ که به مجموعه پیچیده‌ای از ارزش‌ها، هنجارها، فرآیندها و نهادهایی که به واسطه آن جامعه را در مسیر توسعه، حل چالش‌ها و تعارض‌ها به شکل رسمی و غیررسمی قرار می­دهند، اشاره دارد [12]. "حکمروایی" همچنین به­کارگیری حقوق مشروع و قانونی، اشتراک وظایف و مداخله در حوزه‌های گوناگون جامعه است [13].

   بنا بر منشور  هبیتات سازمان ملل متحد، "حکمروایی مطلوب شهری" اصول به‌‌هم­وابسته پایداری، برابری، کارآمدی، شفافیت و پاسخگویی را در بستر فعالیت‏های مدنی و شهروندی توصیف می­کند [14]. این مفهوم، پیوند ناگسستنی با رفاه شهروندان و توزیع ثروت در مناطق شهری دارد و تلاشی در راستای ارایه مدلی از مدیریت مطلوب شهری و نیز ارایه سازوکارهای ایده‏آل، برای رسیدن به جایگاهی است که می‌توان آن را آرمان شهر انسانی لقب داد [13]. لازم به توضیح است، حکمروایی زمانی «مطلوب» است که تخصیص و مدیریت منابع را به­گونه­ای انجام دهد که پاسخگوی مشکلات جمعی باشند [15].

   بر حسب تعاریفی که ارایه گردید، می­توان چنین بیان نمود که "حکمروایی شهری" فرایندی است که بر اساس کنش متقابل میان سازمان­ها و نهادهای رسمی اداره شهر از یک ‌سو و سازمان‌های غیردولتی و تشکل­های جامعه مدنی از سوی دیگر، شکل می­گیرد. به عبارت دیگر، "حمکروایی شهری" نوعی فرایند و ارتباط میان حکومت شهری و شهروندان است که هم حکومت شهری و هم جامعه مدنی را دربرمی‌گیرد و هم بر حقانیت و تقویت عرصه عمومی تأکید می‌نماید [16]. از این‌رو، الگوی "حکمروایی مطلوب شهری" به­منظور ایجاد تعادل میان عناصر و نیروهای تأثیرگذار در جهت پایداری توسعه و شهروند مداری، از همکاری متقابل تمامی نیروهای مؤثر در مدیریت جامعه، یعنی دولت، بخش خصوصی، بخش عمومی و تشکل­های مردمی استفاده می‏نماید [17-18].

   بنابراین حکمروایی شهری، اعتقاد به اصل "شهروند"، "حقوق شهروندی" و "شهروند مداری" و تعریف درست آنهاست. از آنجایی که منشأ قدرت و مشروعیت در حکمروایی شهری، تمام "شهروندان" و حضور آنها در همه صحنه­ها و ارکان "جامعه مدنی" است از شاخصه­های شکل­گیری و گسترش این عرصه، پاسخگویی به مطالبات است که رکن اساسی و پایداری آن به‌شمار می­آید [19].

   با توجه به آنچه بیان گردید، می­توان اذعان داشت که یکی از اهداف اصلی رویکرد "حکمروایی مطلوب شهری" آن است که ساکنان شهرها را از یک شهروند انفعالی به یـک شهروند فعال و مسؤولیت­پـذیر تبـدیل می­نماید؛ که این امر منجر بـه افـزایش اعتماد شهروندان به دولت و رضایت عمومی می‌گردد. "حکمروایی مطلوب شهری" یک نقطه ایده‌آل است که تحقق آن بسیار دشوار به‌نظر می­رسد. با این حال حرکت به سمت معیارهای حکمروایی مطلوب با هدف "تضمین پایداری توسعه انسانی" به­عنوان یک الزام باید مورد توجه قرار گیرد [20].

   بنابراین حکمروایی یک ویژگی اصلی در مدیریت شهری است که امروزه توسط دولت­ها و سازمان­های دولتی به الگویی برای مشارکت جامعه مدنی و مردمی تبدیل شده است.

• عمده‌ترین شاخص‌های حکمروایی مطلوب شهری

برای سنجش حکمروایی مطلوب شهری، شاخص­های متعددی توسط افراد و سازمان‌های جهانی و محلی معرفی شده‌اند، که در این پژوهش شاخص­های هشت­گانه برنامه توسعه سازمان ملل و بانک جهانی شرح داده می‌شوند (جدول 1).

   1 .مشارکت: به معنی حضور همه مردم در تصمیم­گیری­های مختلف است که هم به صورت مستقیم و هم از طریق نمایندگان و نهادهای واسطه­ای قانونی و مشروع تحقق می­یابد.

2. 2. حاکمیت قانون (قانون­مداری): برقراری نظام حکمروایی مطلوب نیازمند چارچوب­های قانونی عادلانه و منصفی است که از ویژگی‌های بی‏طرفانه بودن است. در این چارچوب باید از حقوق کلیه افراد، به‌خصوص حقوق محرومان محافظت به عمل آید.

   3 .شفافیت: شفافیت به معنی جریان آزاد اطلاعات و قابلیت دسترسی سهل و آسان برای تمامی استفاده‌کنندگان مربوط است. به ­بیان دیگر، این اصل بیانگر ایجاد اعتماد متقابل بین حکومت و عامه مردم از طریق تأمین اطلاعات با تضمین دسترسی آسان به اطلاعات لازم و کافی است.

4. 4. مسؤولیت‌پذیری: حکمروایی مطلوب نیازمند این است که مدیران شهری در قبال وظایف محول شده نسبت به شهروندان احساس مسؤولیت کنند؛ همچنین نهادها و فرایندهای تصمیم­گیری در یک چارچوب زمانی منطقی به همه استفاده‏کنندگان آن خدمات لازم را ارایه دهند.

   5 .اجماع‌گرایی: حکمروایی مطلوب نیازمند آن است که منافع و سلایق در جامعه را به سمت اجماعی گسترده که بهترین و بیشترین منفعت را برای تمام اجتماع در پی دارد، هدایت کند.

   6 .عدالت و انصاف: در حکمروایی مطلوب همه افراد باید از فرصت­های برابر برخوردار باشند. رفاه یک جامعه وابسته به تضمین این امر است که همه اعضای آن احساس کنند در آن جامعه استفاده‌کننده از خدمات عمومی هستند و همه اعضا حس حمایت شدن را داشته باشند؛ نه جدا ماندن از جریان اجتماع. برای تحقق این امر همه گروه‌های آسیب‌پذیر باید از حمایت‌های لازم برای افزایش توانمندی‌های خود برخودار باشند.

   7 .کارایی و اثر بخشی (کارآمدی): حکمروایی مطلوب به معنی آن است که نهادها و سازمان‌های تصمیم‏گیرنده همیشه نیازهای مردم را در نظر داشته باشند و از منابع موجود به­صورت کارا استفاده کنند. مفهوم کارایی در ارتباط با حکمروایی مطلوب به معنی استفاده پایدار از منابع طبیعی و محافظت از محیط‏ زیست خواهد بود. در  این راستا الزامی است تا استفاده بهینه از منابع و امکانات به منظور تأمین نیازهای شهروندان مدنظر قرارگیرد.

8. پذیرا بودن و پاسخگویی: پاسخگویی یک امر حیاتی برای مسأله حکمروایی مطلوب است که بر مسؤول بودن مدیران در مقابل شهروندان اشاره دارد. پاسخگویی به شهروندان باعث ترغیب آنها به حمایت در راستای بررسی و حل مشکلات و زمینه­ساز مشارکت آنها می­شود. نه تنها نهادهای دولتی، بلکه بخش خصوصی و سازمان‌های جامعه مدنی باید نسبت به عموم مردم و همه افراد ذینفع پاسخگو باشند. شایان ذکر است پاسخگویی بدون وجود شفافیت و حاکمیت قانون قابل اجرا نیست. این شاخص‌ها را می‏توان به‏عنوان دستورالعملی برای تعامل هرچه بهتر سه بخش دولت، بخش خصوصی بازار و جامعه به معنای جدید آن تلقی کرد [12، 21،22]. بر حسب مؤلفه­های یاد شده، در شکل 2، اصول کلی حکمروایی مطلوب شهری در بستر مناسب با زیرساخت­های اقتصادی، اجتماعی و فیزیکی ارایه شده است.

Fig. 2 Principles of Good Urban Governance

شکل 2 مؤلفه‏ها و اصول حکمروایی مطلوب شهری- مأخذ: [16]

جدول 1 مروری بر شرح شاخص‌های حکمروایی مطلوب شهری

مأخذ: [9]

2-3- چارچوب نظری پژوهش

با مروری بر مفاهیم ارایه شده، به نظر می­رسد "حکمروایی مطلوب شهری" رویکردی فرایندمحور در مدیریت شهری است که بر پایه ارتباط متقابل میان حکومت محلی، بخش خصوصی و جامعه مدنی شکل می­گیرد. اصل اساسی در این رویکرد شهروندمداری و تعامل میان جامعه مدنی و حکومت محلی است. بنابراین هدف اصلی در حکمروایی مطلوب شهری گذار از ساختارهای متمرکز بالا به پایین به سمت رویکردی مشارکتی و پایین به بالا، با اتکا به حضور شهروندانی آگاه به حقوق و وظایف خود در اجتماع است. به­گونه­ای که در بستر جامعه دموکراتیک، شهروندان در راستای برآورده ساختن خواسته‌های خود از حضور در عرصه­های عمومی شهر و مطالبه آنها، با مشارکت فعال مسؤولان شهری را همراهی نمایند از سوی دیگر مسؤولان شهری نیز باید نیازهـا و خواسته شهروندان را دریابند و بپذیرند و همچنین نسبت به آن واکـنش و پاسـخ مناسـب را از خـود نشـان دهنـد. بنـابراین همسـویی خواسـته­هـای شـهروندان و اقـدام مسؤولان در راستای افزایش کارایی و بهره­وری، ضروری است و در این مسیر می­توان از قابلیت­های سایر نهادهای مردمی و بخش خصوصی بر پایه اقدام مشارکتی بهره گرفت.

   در شکل 3، دیاگرام و چارچوب نظری پژوهش ارایه شده است. بر این اساس در بستر جامعه­ای آگاه که شهروندان و مدیران شهری در ارتباطی متقابل نسبت به وظایف و مسؤولیت­های خود واقف هستند؛ می­توان این انتظار را داشت که اقدام مدیریت شهری در قالب برنامه­ مشارکتی در عرصه‌های عمومی به حداکثر میزان کارایی و اثربخشی خود برسد. در این زمینه یکی از وظایف مدیریت شهری تأمین امنیت و آسایش شهروندان در فضای شهری است (رفع ناهنجاری­ها، اصوات مزاحم، آلودگی­ها، مناظر ناخوشایند و ...) که با مشارکت شهروندانی مسؤول می­تواند بیشترین میزان اثربخشی و تداوم را داشته باشد.

Fig. 3 Theoretical framework of research

شکل 3 چارچوب نظری پژوهش

3- روش تحقیق

پژوهش حاضر بر حسب هدف "کاربردی" و به لحاظ روش "کیفی"، "نمونه موردی" و "تحلیل محتوا" است. بر این اساس در بررسی ادبیات و مبانی نظری تحقیق، از روش کتابخانه‏ای و نگرشی تحلیلی، و به‏منظور کاربردی نمودن چارچوب نظری از روش "نمونه موردی" استفاده می‎شود. شایان ذکر است به منظور تجزیه و تحلیل داده­ها از روش «تحلیل محتوای کیفی» با «رویکرد تفسیری» استفاده گردیده و «نتایج نهایی» پژوهش نیز با استفاده از «روشی ذهنی- استنباطی» پژوهشگر به­دست آمده است.

4- یافته­های پژوهش

4-1- بند 15 ماده 55 قانون شهرداری­ها: مدیریت و کنترل حیوانات شهری

در این پژوهش آنچه در حوزه وظایف و مسؤولیت­های شهرداری به­عنوان اجرایی­ترین نهاد مدیریت شهری مورد بررسی قرار می­گیرد، بند 15 ماده 55 قانون شهرداری­هاست.

   بر اساس این بند، مدیریت و کنترل حیوانات بدون صاحب و مضر (سگ و موش) در سطح شهر، در راستای ایجاد امینت و آسایش شهروندان بر عهده شهرداری و با مشارکت شرکت ساماندهی صنایع و مشاغل شهر تهران است. از معضلات و مشکلات افزایش جمعیت سگ‌های بدون صاحب شیوع بیماری‌های مشترک بین انسان و حیوان و خطر حمله و گزش، سلب آسایش و آلوده کردن محیط است که لزوم کنترل اصولی این حیوانات را نشان می‌دهد. رعایت ضوابط محیط ­زیست، حقوق حیوانات و رعایت حقوق شهروندان، انتخاب شیوه‌های مؤثر برای کنترل حیوانات شهری از جمله دشواری‌های اجرای این وظیفه محول شده به شهرداری محسوب می‌شود. در میان مناطق 22 گانه کلانشهر تهران، در 6 منطقه شهری، شامل: مناطق 1-2-5-18-21 و 22، که با محدوده پیرامونی شهر تهران هم مرز هستند، بیشترین وجود سگ‌های بدون صاحب در آنها گزارش شده است.

   شایان ذکر است اولویت‌های اقدام شهرداری به منظور جمع­آوری سگ­های بدون صاحب که مخل امنیت و آسایش شهروندان در عرصه­های عمومی است، علاوه بر رصد روزانه توسط مأموران شهرداری، پیام‌های مردمی ثبت شده در سامانه‌های ۱۳۷ و ۱۸۸۸ است.

4-2- گزارش عملکرد شهرداری منطقه 5 تهران در خصوص مبارزه با جانوران مضر شهری

بر اساس گزارش آماری سامانه 137 شهرداری تهران در سال­های 96- 98، تعداد پیام­های مربوط به جمع­آوری حیوانات از 73.694 پیام در سال 1396 به 77.507 پیام در سال 1398 رسیده است. این در حالی است که از 36 موضوع درخواست، پیام­های 137 مربوط به جمع­آوری حیوانات در سطح شهر تهران، با 5.6 درصد تغییر، در رده نهم و به بیان دیگر جز 10 اولویت اول از نظر شهروندان قرار دارد [19].

   در شکل 4، تعداد پیام­های مردمی ثبت شده (در سامانه 137 و 1888) در رابطه با جمع­آوری حیوانات شهری و اقدام شهرداری منطقه 5 شهر تهران در این خصوص طی 6 ماهه اول سال 1399 ارایه شده است. همان­طور که ملاحظه می­شود با توجه به اقدام مؤثر شهرداری در جمع­آوری این حیوانات از سطح عرصه­های عمومی، تعداد پیام­های مردمی نیز به­تناسب آن کاهش یافته است.

   همچنین، با توجه به فرایند 6 ماهه اول، اقدامات 6 ماهه دوم شهرداری منطقه نیز پیش­بینی شده است (جدول 2 و 3).

Fig. 4 Frequency of messages and number of stray dogs collected in the first six months of the year 1399

شکل 4 فراوانی پیام­ها و تعداد جمع‏آوری سگ­های بدون‏صاحب در نیمه اول سال 99 مأخذ: گزارش عملکرد اداره ساماندهی مشاغل شهرداری منطقه 5 شهرداری تهران

جدول 2 آمار پیام­ها و تعداد جمع­آوری سگ­های بدون صاحب در نیمه اول سال 99

مأخذ: گزارش عملکرد اداره ساماندهی مشاغل شهرداری منطقه 5 شهرداری تهران

جدول 3 رسیدگی به پیام‏ها و تعداد جمع‏آوری سگ‏های بدون صاحب در نیمه اول سال 1399 و پیش‌بینی نیمه دوم سال 1399

مأخذ: گزارش عملکرد اداره ساماندهی مشاغل شهرداری منطقه 5 شهرداری تهران

   باید خاطر نشان ساخت که در گذشته سگ­ها از طریق اسلحه گرم تلف می­شدند که علاوه بر بار روانی تیراندازی در سطح شهر، مشکلات بهداشتی، مانند: خون‏ریزی در محل اتلاف، منظر شهری ناخوشایند و ... را به­وجود می‌آورد که گواه بر غیرتخصصی و معیوب بودن این شیوه در سطح شهر بود. بر این اساس با تغییر نگرش و رویکرد مدیریتی، بحث زنده­گیری سگ­های بدون صاحب مدنظر قرار گرفت (شکل 5). سگ­ها بعد از زنده­گیری در پروسه کلینیکی قرار گرفته و بعد از عقیم­سازی و گذراندن دوران نقاهت در محیط طبیعی رها می‏شوند. در حالی که این گروه از حیوانات نیاز به رسیدگی دارند که می­تواند با کمک NGO ها، سازمان­های مردم­نهاد و حامیان حیوانات، زیست­پذیری این گروه از حیوانات آسیب­پذیر را تسهیل نمود. همچنین حضور وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، سازمان دامپزشکی، سازمان حفاظت محیط زیست و سایر ارگان­های مرتبط می­تواند بستر اقدامات مؤثر در این فرایند و کنترل جمعیت سگ­های بدون صاحب در سطح شهر را مهیا سازد. در حال حاضر مناسبترین گزینه در راستای نگهداری از سگ­های بدون صاحب ایجاد مراکز نگهداری از سوی شهرداری است که می­تواند در قالب برنامه­ای مشارکتی با حضور نهادی مدنی و مردمی مدنظر قرارگیرد (شکل 6). 

Fig. 5 How to collect stray dogs from urban spaces

شکل 5 نحوه جمع­آوری سگ­های بدون صاحب از سطح عرصه­های عمومی شهر مأخذ: گزارش عملکرد اداره ساماندهی مشاغل شهرداری منطقه 5 شهرداری تهران

Fig. 6 Diagram of how to manage and control urban animals in the form of participatory action

شکل 6 دیاگرام نحوه مدیریت حیوانات شهری در قالب اقدامی مشارکتی با سازمان­ها و نهادهای مردمی در بستر جامعه فعال

5- بحث و نتیجه­گیری

امروزه الگوی «حکمروایی مطلوب شهری» به‌عنوان راهکاری مناسب برای مواجهه با مشکلات پیچیده شهرها و دستیابی به مدیریت شهری پایدار، با تکیه بر افزایش نقش فعال شهروندان در اداره امور شهرها، مطرح می‌شود. نقش دادن به مردم و نهادهای مدنی به‏عنوان یکی از بازیگران عرصه شهری در کنار نهادهای قانون‌گذار سبب می‌شود تا ارتباطی متقابل و دوسویه میان شهروندان و مسؤولان شهری پدید آید. در شرایط پیچیده شهرنشینی کنونی، دیگر نمی‌توان با رویکردهای سنتی مسایل و مشکلات شهری را حل کرد؛ بلکه فقط با تغییر و اصلاح این رویکردها و به‌کارگیری رهیافت‌های جدید مدیریتی که هم مورد توجه حکومت و هم مورد علاقه شهروندان است، می‌توان در صدد حل مشکلات شهری برآمد. الگوی حکمروایی مطلوب شهری به‌عنوان فرایند مشارکتی که شامل همه ذینفعان (حکومت، سازمان‌های غیردولتی و جامعه مدنی) می­شود، بستر لازم را جهت حل مشکلات شهری فراهم می­نماید. بر این اساس، مسؤولیت اجرایی مستقیم مدیریت شهری کمتر شده و امکان بیشتری برای برنامه‌ریزی و کنترل از پایین به بالا توسط سازمان­های غیردولتی و نهادهای مردمی فراهم می­گردد.

   بر مبنای بند 15 ماده 55 قانون شهرداری­ها، طرح ساماندهی سگ‌های بدون صاحب به منظور افزایش امنیت آسایش شهروندان و همچنین ارتقای کیفیت بهداشت محیطی بر عهده شهرداری گذاشته شده است.

   این پژوهش در پی پاسخ به این پرسش شکل گرفت که چگونه می­توان در بستر یک جامعه دموکراتیک با بهره­گیری از اقدام مشارکتی و با آگاهی به وجود NGO ها و شهروندان فعال در راستای حل این نوع معضل شهری (به‌عنوان مثال) برآمد؟

   بر حسب مراحل اقدام در این رابطه چنین می­توان بیان نمود که علاوه بر نظارت مستمر شهرداری، سامانه دریافت شکایت­های مردمی از حضور این نوع از حیوانات، کمک بسیار قابل‌توجهی به برنامه­ریزی شهرداری جهت اقدام فراگیر می­نماید. به بیانی دیگر پیام­های ثبت شده از شهروندان در سامانه 137 و 1888، اولویت­های اقدام جهت شناسایی و جمع­آوری سگ­های بدون صاحب را در سطح مناطق شهری مشخص می­نماید.

   باید توجه نمود در این تعامل میان شهروندان و نهاد شهرداری، جامعه انتظار پاسخ مناسب و جامع را از مسؤولان شهری در مقابله با چنین معضلی دارد. همچنین، ارایه راه­حلی نسبتا پایدار جهت تداوم امنیت شهروندان در عرصه شهر، درمان و تسهیل شرایط زندگی این گروه از حیوانات مورد انتظار است.

   در این راستا، یکی از طرح­های عملیاتی که می­تواند مدنظر قرارگیرد، احداث نقاهتگاه­هایی به­منظور نگهداری از سگ­های بدون صاحب در اراضی تحت تملک شهرداری در پیرامون شهر و دور از مناطق مسکونی است. حال نکته قابل توجه در اجرایی شدن این طرح بر مبنای اقدام مشارکتی است که پتانسیل­های آن در جامعه کنونی نیز وجود دارد. بهره‌برداری از ظرفیت­های سازمان‌های مردم نهاد و حامیان حیوانات در موضوعات اجرایی طرح از جمله نگهداری، درمان، غذارسانی، عقیم‌سازی و سایر امور مربوط، می‌تواند مورد بررسی و استفاده قرارگیرد. در تداوم چنین فرایندی اطلاع­رسانی به شهروندان پیرامون نحوه اجرای اقدامات در دست انجام در موفقیت طرح و انجام امور داوطلبانه از سوی آنان می­تواند مؤثر واقع گردد.

   باید توجه نمود در تداوم چنین فرایندی، فعال بودن اکیپ‏ها و اجرای طرح‏های ضربتی و مستمر جمع‏آوری سگ­های بدون صاحب از سوی شهرداری می­تواند منجر به کاهش پیام‏های 137 و مردمی در ثبت شکایات و نارضایتی آنان و در نتیجه، افزایش میزان رضایت­مندی از احساس امنیت آسایش محیطی شود.

Fig. 6 Challenges and opportunities of urban animal management and control according to Municipal Law

شکل 6 چالش­ها و فرصت­های مدیریت و کنترل حیوانات شهری ذیل بند 15 ماده 55 قانون شهرداری­ها

 6- مراجع

[1] S. H. Zarghani, F. Bakhshi Shadmehri, Investigation and Analysis of Security Component in Islamic City, Sixth National Conference on Urban Planning and Management with emphasis on the components of the Islamic City, 2014. (In Persian (فارسی  

[2] R. Mundell, The Changing Face of National Security, Tehran, Research Institute of Strategic Studies, 2008. (In Persian (فارسی  

[3] M. Niazi, E. Shafaei Moghaddam, Y. Shadfar, Relationship between Social Capital and the Sense of Security among Women in Northern Regions (1, 2) and Southern Region (20, 19) of Tehran, Sociological Studies of Youth, Vol. 2, No. 3, pp. 131- 160, 2011.

[4] N. Elyas Zadeh Moghadam, E. Zabetian, Recognition of the Effective Indices on Enhancing Women Security in the Public Spaces Using Participative Approach (Case Study: Central Part of Tehran City), Honar-ha-ye-Ziba Memari-va-Shahrsazi, Vol. 2, No. (44), pp. 43- 56, 2011. (In Persian (فارسی

[5] V. Riyahi, A. Nouri, Analysis of the Effects of Social Security on the Quality of Life in Rural Households in Khorram Dare, New Attitudes in Human Geography, Volume 11, No 1, pp. 145-158, 2018. (In Persian (فارسی   

[6] M. Haselnejad, A. Shamsoddini, M. Rezayi, An Analysis on indicators affecting the feeling of unsafe in urban worn out texture (Case study: Dogonbadan worn out texture), Journal of Urban Social Geography, Volume 6, No. 15, pp. 129-144, 2019. (In Persian (فارسی

[7] S. Lotfi, R.Berdi Annamoradnejad, H. Vahedi, Evaluation of Physical Components of Public Spaces and their Impact on Social Security of Babolsar Citizens, Strategic Research on Social Problems in Iran, Vol. 4, No. 1, pp. 131-152, 2015. (In Persian (فارسی

[8]  H. Noraee, M. Tabibiyan, N. Rezae, The Analysis of Security in Informal Areas with Special Reference to Social Pathologies (Case study: Khaksefid- Tehran), Hoviateshahr, Vol. 7, No. 13, pp. 11-23, 2013. (In Persian (فارسی

[9] M. Rafieian, M. Moayedi, H. Salmani, Measuring Citizens' Sense of Security Using Urban Landscape Components (Case study: Evin Neighborhood), Journal of Geographical Sciences, Vol. 10, No. 21, pp. 33-59, 2014. (In Persian (فارسی  

[10] Ch. Mousavi, A. Reyazi, A. Sadeghi, Investigating the Impression of Urban Space on Security and Children’s Societal Security (Case Study: Tehran City Center), Journal Management System, Volume 11, No. 61, pp. 187-218, 2020. (In Persian (فارسی  

[11] A. A. Mahkami, New Urban Governance: Approaches, Concepts, Issues and Challenges, Tehran, Tisa Publications, 2013. (In Persian (فارسی  

[12] M. Saeidi Shahrouz, Urban Governance and Local Participation: A Comparison of the Bryank neighborhood of Haft Chenar in Tehran with the San Bells neighborhood in Paris, Tehran, Tisa Publications, 2012. (In Persian (فارسی  

[13] M. S, Zokaei, Citizenship education and social development, Tehran, Tisa Publications, First Edition, 2012. (In Persian (فارسی  

[14] A. Movahed, S. Ghasemi, Investigating Development of Urban Neighborhoods with Emphasis on the Good Urban Governance Pattern (Case Study Region 19 of Tehran Municipality), Spatial Planning, Vol. 19, No. 1, pp. 147-180, 2015. (In Persian (فارسی

[15] M. H. Sharifzadegan, H. Ghanouni, Analysis of the Relationship between Good Governance of Countries and Urban Quality of Life, Social Welfare Quarterly, Vol. 17, No. 66, pp. 185-221, 2017. (In Persian (فارسی  

[16] M. H. Ayazi, A. A. Mahaki, R. Salehi Amiri, Good Urban Governance, Volume II, Tehran, Tisa Publications, 2012. (In Persian(فارسی

[17] N. Barakpour, Urban Governance and Urban Management System in Iran. The first national conference on urban planning and management, Mashhad, 2006. (In Persian (فارسی  

[18] K. Athari, N. Barakpour, Gh. Kazemian, J. Mehdizade, Urban Governance, Theoretical Foundations and the Necessity of Its Formation in Iran, Jostar Urban Magazine, Vol. 6, No. 19 and 20, pp. 8-17, 2007. (In Persian (فارسی  

[19] H. Hadi Beiglou, R. Sarvar, A. Nouri, Explanation of Good urban governance with Emphasis on Location Smart Growth; Case study: City of Tehran, Urban and Rural management, Vol. 17, No. 52, pp. 189-204, 2018. (In Persian (فارسی  

[20] H. Esmaeilzadeh, M. Safari, Role of Good Governance in Urban Planning: Tehran Metro, Quarterly Modarres Human Sciences: Geography, Vol. 10, No. 48, pp. 1-28, 2006. (In Persian (فارسی

[21] N. Barakpour, I. Asadi, Urban Management and Governance, Tehran, University of Art, 2009. (In Persian (فارسی  

[22] I. Ebrahimzadeh, M. Asadian, Analysis and Assessment of Good Urban Governance in Iran Case study: Kashmar City, Geography and Territorial Spatial Arrangement, Vol. 3, No. 6, pp. 17-30, 2013. (In Persian (فارسی

[23] Statistics of Tehran Municipality, Tehran Municipality Information and Communication Technology Organization, 2019. (In Persian (فارسی Available at: https://tmicto.tehran.ir/Portals/0/Document/Amarname/NEW_PDF/AmarShahrdari/98-TehranMunicipalityStatisticalYearBook.pdf